شرایط فسخ معامله ماشین
بعد از آنکه خریدار و فروشنده، برای نقل و انتقال ماشین به توافق رسیدند، باید قولنامه یا همان مبایعه نامه ماشین را تنظیم کنند. سپس هردو طرف، به مرکز تعویض پلاک مراجعه کرده و در پایان نیز برای تنظیم سند ماشین، به دفاتر اسناد رسمی بروند.
البته طبق توصیه‌های پلیس راهور، طرفینی که نقل و انتقال ماشین انجام می‌دهند، تا جای ممکن باید از تنظیم قولنامه ماشین، خودداری کنند چراکه اگر قولنامه را شفاف و با آگاهی از تمام جزییات آن تنظیم نکنید، ممکن است با هزارویک مشکل حقوقی در آینده، مواجه شوید. به همین دلیل وقتی هردو طرف برای انجام خرید و فروش ماشین به توافق رسیدند، باید بلافاصله به یکی از مراکز تعویض پلاک ماشین بروند و در همان روز، تمامی مراحل نقل و انتقال ماشین را انجام دهند.
اما گاهی اوقات، امکان انجام فوری معامله، برای خریدار یا فروشنده ماشین وجود ندارد. مثلا ممکن است که خریدار ماشین، توانایی پرداخت تمام قیمت ماشین را بصورت یکجا نداشته باشد و بخواهد که آن را در چندین قسط، تحویل فروشنده دهد. یا از طرف دیگر، ممکن است فروشنده برای تحویل دادن ماشین یا آماده کردن آن برای خریدار، نیازمند زمان بیشتری باشد.
در چنین شرایطی که یکی از طرفین برای انجام معامله ماشین، آماده نیست، باید قولنامه ماشین را تنظیم کنند. این قولنامه، سندی است که به موجب آن، هم خریدار و هم فروشنده، مجبورند که به تعهدات‌شان عمل کنند. نوشتن قولنامه ماشین را حتما باید در دفاتر اسناد رسمی انجام دهید، چراکه در غیر اینصورت، احتمال سواستفاده یکی از طرفین قرارداد، وجود دارد. پس ریسک نکنید و براساس تجربه خودتان یا براساس حرف‌های دیگران، هیچ قولنامه‌ای را تنظیم نکنید.
اما در مطلب امروز، قرار نیست درباره نحوه تنظیم قولنامه ماشین، صحبت کنیم بلکه می‌خواهیم یک قدم جلوتر از آن برویم و بگوییم که بعد از تنظیم قولنامه، در چه شرایطی، امکان فسخ معامله خودرو وجود دارد.
چرا قبل از کارشناسی، نباید قولنامه کنیم؟
اگر فروشنده ماشین هستید، تا قبل از انجام کارشناسی خودرو، هیچ قولنامه‌ای را تنظیم نکنید چراکه بعد از انجام کارشناسی، در صورتیکه ایراداتی در ماشین‌تان نمایان شد، باید پاسخگوی قانون باشید و حتی ممکن است که خریدار، قرارداد را هم فسخ کند.
برای اطمینان از سلامت ظاهر و باطن ماشین، باید آنرا مستقیما به مرکز کارشناسی ببرید تا حساب همه چیزش دست‌تان بیاید؛ یعنی وضعیت سلامت بدنه و موتور، اصالت، استعلام بیمه و ... را متوجه شوید. همچنین دقت کنید که برای کارشناسی ماشین، شرکتی را انتخاب کنید، که هر چهار ویژگی زیر را داشته باشد:
- اصالت ماشین و مدارکش را تایید کند،
- تمام اجزای ماشین را بوسیله چند کارشناس مختلف و با دستگاه‌های مخصوص، بررسی کند،
- گزارش کارشناسی را بصورت کتبی و با مهر شرکتی به شما تحویل دهد،
- گزارش کارشناسی را ضمانت کند و بتواند اشتباهات احتمالی‌اش را جبران کند.
بعد از اتمام کارشناسی، قولنامه ماشین را دقیقا براساس گزارش کارشناسی، تنظیم کنید و تمام ایرادات آنرا در متن قولنامه، ذکر کنید.
کلاهبرداری با فسخ معامله ماشین چگونه است؟
همانطور که پیش از این نیز گفتیم، قولنامه ماشین را به هیچ وجه نباید قبل از انجام کارشناسی، تنظیم کنید. شاید بپرسید مگر چه اتفاقی می‌افتد؟!
در صورتیکه قولنامه ماشین را قبل از انجام کارشناسی، تنظیم کرده باشید، بعد از آنکه کارشناسی ماشین تمام شد، خریدار میتواند تمامی نقص‌ها و ایراداتی که در برگه گزارش کارشناسی ماشین ذکر شده را با حرف‌های فروشنده ماشین (که در متن قولنامه نیز آنها را قید کرده) مقایسه کند. بنابراین مثلا اگر یکی از درب‌ها تعویضی بوده ولی فروشنده ماشین آنرا در متن قولنامه ذکر نکرده باشد، خریدار میتواند معامله را فسخ کرده و حتی ادعای خسارت کند.
متاسفانه برخی کلاهبرداران، دقیقا از همین شگرد، برای سودجویی از فروشندگان استفاده می‌کنند. یعنی در نقش خریدار به سراغ شما می‌آیند و قولنامه را طوری تنظیم می‌کنند که همه ایرادات در آن ذکر نشده باشد. سپس هنگام نقل و انتقال ماشین، یکی از ایراداتی که در قولنامه ذکر نشده را به شما می‌گویند و طلبکار هم می‌شوند. اینجاست که به دام آنها افتاده‌اید و برای فسخ معامله خودرو، یا مجبورید خسارتش را پرداخت کنید یا مجبورید از طریق دادگاه، پیگیری کنید که معمولا همه فروشندگان، گزینه اول را انتخاب می‌کنند.
اگر ماشین سند ندارد، معامله را فسخ کنیم؟
قبل از انجام نقل و انتقال ماشین، باید مدارک و اسناد آنرا حتما چک کنید. اگر ماشین مستقیما از کارخانه به مالک تحویل شده باشد، پس بغیر از برگه سبز ناجا، سند دیگری ندارد. در این حالت می‌گوییم که ماشین، سند تک برگ دارد؛ یعنی اینکه فقط دست یک نفر بوده است. خرید و فروش چنین ماشین‌هایی، معمولا آسان‌تر، بی‌دردسرتر و امن‌تر از سایر ماشین‌هاست.
اما اگر نام شخصی که در برگه فروش کمپانی ذکر شده با نام شخصی که در برگه سبز ناجا قید شده، یکسان نیست، یعنی ماشین حداقل یک‌دست، چرخیده و مالکان دیگری هم داشته است. بنابراین اگر خریدار ماشین هستید، در چنین شرایطی حتما از فروشنده ماشین بخواهید که سند محضری ماشین را هم به شما نشان دهد.
ولی اگر فروشنده این کار را انجام نداد یا سند محضری نداشت، بهتر است که خرید ماشین را انجام ندهید چراکه نداشتن سند محضری، میتواند تبعاتی برای‌تان داشته باشد. ضمن اینکه چون سند محضری ندارید، پس این را هم نمی‌دانید که معامله قبلی این ماشین، آیا به خیر و خوشی تمام شده یا نه؟!
چرا فروش وکالتی ماشین خطرناک است؟
در زمان نقل و انتقال ماشین، یک نکته طلایی وجود دارد: تا زمانیکه خریدار و فروشنده، هردو به مرکز تعویض پلاک نروند، فرآیند نقل و انتقال قانونی ماشین، تمام نشده است.
بنابراین اگر خریدار ماشین هستید، حتما با فروشنده شرط کنید که او هم باید به مرکز تعویض پلاک بیاید. برخی فروشندگان، ممکن است به بهانه‌های مختلف، وکالتنامه تعویض پلاک به خریدار بدهند و از خریدار بخواهند که همه کارهای تعویض پلاک را، خودش انجام دهد اما چنین چیزی، را نباید قبول کنید. دلیلش واضح است: اگر فروشنده حق انجام نقل و انتقال را نداشته باشد یا اصطلاحا ممنوع المعامله باشد، وکالتنامه‌ای هم که به شما می‌دهد، کاملا بی‌اعتبار است و ارزش قانونی ندارد.
معنی «خیار» در معامله ماشین چیست؟
یکی از مهم‌ترین اصطلاحات حقوقی که حتما در متن قولنامه ماشین آنرا می‌بینید، کلمه «خیار» است که به معنی «داشتن اختیار برای فسخ معامله خودرو» خواهد بود. در ادامه این متن، پنج حالت مهم «خیار» را توضیح می‌دهیم.
همچنین باید این نکته را هم بگوییم که اگر جمله یا عبارتی با این مضمون که «کلیه خیارات ساقط گردید» را در متن قولنامه دیدید، به این معنی است که امکان فسخ قرارداد خودرو، در هیچکدام از این پنج حالت، وجود ندارد.
فسخ معامله بدلیل ضرر مالی چگونه است؟
اصطلاح «خیار غبن» زمانی بکار می‌رود که یکی از طرفین قرارداد، متوجه شود که ضرر مالی متحمل شده است. مثلا اگر خریدار هستید، تصور کنید ماشینی را با قیمت 220 میلیون تومان خریده‌اید درحالیکه قیمت واقعی‌اش تنها 200 میلیون تومان بوده است. یا اگر فروشنده هستید، تصور کنید که ماشین‌تان را به قیمت 200 میلیون تومان فروخته‌اید در صورتیکه قیمت واقعی‌اش 220 میلیون تومان بوده است.
برای آنکه چنین اتفاقی نیفتد، خیار غبن را ابداع کرده‌اند و اگر در متن قولنامه آنرا مطرح کرده باشند، امکان فسخ قرارداد هم وجود خواهد داشت. اما بدلیل آنکه وجود این شرط، راه را برای سواستفاده برخی‌ها هموارتر می‌کند و به هر کدام از طرفین خرید و فروش ماشین، اجازه می‌دهد که براحتی قرارداد را فسخ کنند، مدت‌هاست که شرط خیار غبن را یا از متن قولنامه‌ها برداشته‌اند یا چنین نوشته‌اند که «خیار غبن ساقط گردید». یعنی اینکه با بهانه ضرر مالی، دیگر هیچکدام از طرفین خرید و فروش، امکان فسخ آنرا ندارند.
فسخ معامله بدلیل پشیمانی چگونه است؟
اصطلاح «خیار شرط» زمانی بکار می‌رود که بعد از نقل و انتقال ماشین، فروشنده یا خریدار پشیمان شوند و بخواهند قرارداد را فسخ کنند. برای «خیار شرط» باید در متن قولنامه، یک زمان مشخصی تعریف کرده باشید. مثلا ممکن است تا 24 ساعت یا حتی تا 72 ساعت بعد از معامله، هرکدام از طرفین قرارداد، حق فسخ آنرا داشته باشند.
واضح است که وجود خیار شرط، دردسرهای زیادی برای هرکدام از طرفین قرارداد دارد چراکه بدون هیچ توجیهی، امکان برهم‌زدن قرارداد وجود دارد. بنابراین خیار شرط، فقط زمانی باید در متن قولنامه گنجانده شود که هم خریدار و هم فروشنده، روی آن توافق داشته باشند. همچنین در اینصورت، باید در متن قولنامه نیز مشخص کنید که جریمه فسخ قرارداد خودرو، دقیقا چقدر باید باشد. همچنین این جریمه را باید کسی پرداخت کند که تقاضای فسخ را دارد.
اما اگر خریدار یا فروشنده یا هردوی آنها، موافق وجود این شرط نیستند، پس در متن قولنامه هم نباید ذکر شود یا باید صراحتا ذکر شود که «خیار شرط ساقط گردید».
فسخ معامله بدلیل فریبکاری فروشنده چگونه است؟
اصطلاح «خیار تقلب و تدلیس» شبیه همان ضرب‌المثل معروفی است که می‌گویند: گنجشک را جای قناری می‌فروشند. به این معنی، که شخص فروشنده، عمدا یا سهوا، شرایط ماشین را بهتر از چیزی که هست، به شما نشان دهد. مثلا تصور کنید که یکی از درب‌ها تعویض شده اما خریدار، از آن بیخبر باشد. بنابراین در صورت وجود خیار تقلب، خریدار میتواند خرید و فروش ماشین را فسخ کند و حتی ادعای طلب خسارت هم داشته باشد.
یادتان هست که در ابتدای متن گفتیم که تا پیش از انجام کارشناسی، قولنامه را تنظیم نکنید؟! دلیلش وجود همین «خیار تقلب و تدلیس» است.
فسخ معامله بدلیل نقص در ماشین چگونه است؟
اصطلاح «خیار عیب» زمانی بکار می‌رود که همه مراحل نقل و انتقال را انجام داده باشید، پول رد و بدل شده و خودرو نیز بدست خریدار تحویل شده است. در این حالت اگر متوجه نقصی در خودرو شدید، حق فسخ قرارداد خودرو را دارید. اگر دقت کرده باشید، خیار عیب دقیقا شبیه خیار تقلب است ولی با این تفاوت که خیار عیب، برای بعد از اتمام خرید و فروش ماشین، تعریف می‌شود.
خودتان بهتر می‌دانید که هیچ فروشنده‌ای، حاضر به قبول خیار عیب نیست؛ چون امکان سواستفاده خریدار وجود داشته و میتواند مشکلات زیادی را برای فروشنده به وجود بیاورد. به همین دلیل است که معمولا خیار عیب را در متن قولنامه ماشین، ذکر نمی‌کنند.
فسخ معامله بدلیل بدحسابی خریدار چگونه است؟
اصطلاح «خیار تاخیر» زمانی بکار می‌رود که تاریخ دقیق دریافت پول از خریدار را در متن قولنامه ذکر نکرده باشید. البته چنین نکته مهمی بعید است که در قولنامه ماشین ذکر نشده باشد، اما به هرحال اگر تاریخی برای پرداخت پول توسط خریدار ذکر نشده باشد، فروشنده می‌توانند تا 3 روز منتظر بماند. اگر بازهم خریدار برای پرداخت اقدام نکند، فروشنده با خیار تاخیر، حق فسخ معامله خودرو را دارد.
بعد از انجام معامله به دفترخانه برویم؟
در پایان باید این نکته را یادآوری کنیم که سال‌هاست پلیس راهور می‌گوید داشتن برگه سبز ناجا، برای شناسایی مالک خودرو کافی است. اما از طرف دیگر، کانون سردفتران می‌گوید که طبق قانون، برگه سبز را نمی‌توان بعنوان سند قطعی ماشین، شناخت.
ما هم واقعا نمی‌دانیم که حق با کدام طرف است اما می‌دانیم که دفع خطر احتمالی، لازم است! پس تا زمانیکه اختلاف پلیس و سردفتران، حل نشده باشد، بهتر است جانب احتیاط را رعایت کنید و بعد از انجام نقل و انتقال ماشین، حتما برای ثبت سند محضری، به دفترخانه بروید.
نویسنده: مرتضی برجسته